Αόρατη Βία Στο Γυναικείο Σώμα- Πρότυπα ομορφιάς

Η ομορφιά είναι μια αξία που διαχρονικά διαδραμάτιζε ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Ανά τα χρόνια, το τι θεωρείται «όμορφο» αναπροσαρμόζεται για να ανταποκριθεί σε τάσεις, ανάγκες και επιθυμίες της εποχής ενώ συχνά καταλήγει να παγιώνεται σε σταθερές αντιλήψεις που συνιστούν τα πρότυπα ομορφιάς. Οι καθιερωμένες αντιλήψεις λειτουργούν ιδιαιτέρως καταπιεστικά ως προς την ανάγκη για συμμόρφωση, ιδιαίτερα προς τις θηλυκότητες, καθώς από μικρή ηλικία τα κορίτσια εκτίθενται στην προσδοκία του να είναι «όμορφα» και «χαριτωμένα».

Η ανάγκη λοιπόν για συμμόρφωση στα πρότυπα ομορφιάς αποτυπώνεται και στις αγορές που την «υπόσχονται» και την προωθούν. Σύμφωνα με το Forbes, η αξία της βιομηχανίας των καλλυντικών/ προϊόντων ομορφιάς  σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται περίπου στα 532 δισεκατομμύρια δολάρια ¹, και αναμένεται να υπάρξει μεγαλύτερη ανάπτυξη της τα επόμενα χρόνια. Και ενώ χρήση της βιομηχανίας κάνουν όλα τα φύλα σε διαφορετικούς βαθμούς, παρατηρείται εκ νέου το φαινόμενο της έμφυλης ανισότητας μέσω της κατηγοριοποίησης των προϊόντων σε «αντρικά και γυναικεία», με τα γυναικεία να κοστολογούνται περισσότερο, ακόμα και αν δε διαφέρουν ως προς τη σύνθεση ή τη χρήση τους ⁵ . Αυτό που χρησιμοποιείται ως δείκτης για τον έμφυλο διαχωρισμό είναι το χρώμα και ο σχεδιασμός της συσκευασίας, ώστε να παραπέμπει σε πιο «θηλυκή» εμφάνιση. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό με το όνομα “pink tax” ή ελληνιστί «ροζ φόρος», και η έκταση του αποτυπώνεται στην πρόσφατη μελέτη του Τμήματος Υποθέσεων Καταναλωτή της Πόλης της Νέας Υόρκης ⁶ που κατέδειξε ότι ανάμεσα σε 35 κατηγορίες προϊόντων, οι γυναίκες πλήρωναν περισσότερα χρήματα στο 42% των περιπτώσεων , ενώ οι άντρες στο 18%. Η ίδια τάση παρατηρήθηκε και στα παιδικά προϊόντα, όπου τα ρούχα των κοριτσιών στοίχιζαν 4% περισσότερο.

Οι γυναίκες που αγόρασαν τα περισσότερα προϊόντα ομορφιάς για το 2019 ήταν Αφροαμερικανίδες, τάση που διαχρονικά παρατηρείται στον συγκεκριμένο πληθυσμό γυναικών². Η αυξημένη κατανάλωση προϊόντων ομορφιάς από τις γυναίκες που ανήκουν στη συγκεκριμένη φυλή εξηγείται μέσα από τα ισχύοντα δυτικά πρότυπα ομορφιάς, όπου η έμφαση τοποθετείται στη λευκότητα και καθαρότητα του δέρματος και στα «τιθασευμένα», καλοχτενισμένα μαλλιά. Πολλές Αφροαμερικανίδες παρακινήθηκαν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν κρέμες λεύκανσης του δέρματος, προκειμένου να πλησιάσει ο τόνος του δέρματος τους σε αυτό που παραδοσιακά θεωρείται πιο όμορφο, καθώς η βιομηχανία των καλλυντικών δεν είχε προβλέψει αποχρώσεις μακιγιάζ που να ταιριάζουν στα χρώματα του δικού τους δέρματος ³. Το ίδιο ισχύει και για τα μαλλιά, καθώς οι μαύρες γυναίκες δέχονται επικριτικά και υπόγεια επιθετικά σχόλια όταν αναδεικνύουν τα φυσικά μαλλιά τους ή υιοθετούν χτενίσματα και κουρέματα που παραπέμπουν στην παραδοσιακή τους κουλτούρα, με αποτέλεσμα να μπαίνουν σε μια μακρά διαδικασία «τιθάσευσης» τους που στοιχίζει σε χρόνο, χρήμα και ψυχικά αποθέματα. Το ιδιαιτέρως πρόσφατο κίνημα «Black Lives Matter», ανάγκασε τη βιομηχανία της ομορφιάς να τοποθετηθεί ως προς τη συμπερίληψη των μαύρων γυναικών, δίνοντας ακόμη ένα δυνατό χτύπημα στην στρατηγική αποκλεισμού που έως τότε υιοθετούνταν κατά κόρον, ενώ η σειρά μακιγιάζ “Fenty” ^3,4  που λάνσαρε το 2017 η Rihanna με 40 διαφορετικές αποχρώσεις make-up, έθεσε το τέλος στο επιχείρημα ότι δεν υπάρχει αγοραστικό κοινό για τόσες πολλές αποχρώσεις, καθώς τα προϊόντα που αφορούσαν στις σκουρόχρωμες επιδερμίδες έγιναν ανάρπαστα αμέσως.

Και ενόσω, οι παραπάνω επιταγές καταπιέζουν τις θηλυκότητες να αλλάξουν για να «χωρούν», υπάρχει άλλη μια πτυχή του πατριαρχικού αφηγήματος που συμπληρώνει την εικόνα του περιορισμού, αυτή της «ματαιόδοξης και επιφανειακής» γυναικείας φύσης, που την ενδιαφέρει περισσότερο η εμφάνιση παρά η «ουσία» ⁷.  Δίπλα σε αυτή την πεποίθηση, στέκεται και η αβάσιμη αντίληψη ότι  η ομορφιά και η εξυπνάδα δεν μπορούν να συνυπάρχουν, και άρα η θηλυκή προσεγμένη εμφάνιση και η έμφυτη ομορφιά είναι στενά συνυφασμένες με την αφέλεια. Αυτές οι δυο δυναμικές καταπίεσης συνιστούν μια αντίφαση, στη μέση της οποία η θηλυκότητα υποφέρει και δε φαίνεται να κερδίζει από πουθενά.

Το στερεότυπο της "χαζής ξανθιάς" αναδεικνύει ακριβώς το φαινόμενο του στιγματισμού των γυναικών που φέρουν χαρακτηριστικά που θεωρούνται θελκτικά.

Πέραν της ομορφιάς, όπως αυτή αποτυπώνεται στην βιομηχανία των καλλυντικών, διαδεδομένα πρότυπα υπάρχουν και για το σώμα. Οι ιδανικές αναλογίες, το χαμηλό βάρος σώματος, η συμμετρία στα χαρακτηριστικά του προσώπου είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που λαμβάνονται υπόψιν για να κριθεί ένα σώμα ιδεατό. Η βιομηχανία της μόδας δημιουργεί και υποδεικνύει τις τάσεις τις εκάστοτε εποχής, προκειμένου οι άνθρωποι να εμπλέκονται σε μια συνεχή ενασχόληση με την «ανανέωση» των ρούχων τους και να παραμένουν επίκαιροι. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, στη συγκεκριμένη βιομηχανία παρατηρείται μια παραφωνία ιδιαίτερα ως προς το μέγεθος των ρούχων και συνακόλουθα στην κατηγοριοποίηση τους σε νούμερα ^10,11. Πιο συγκεκριμένα, πολλές θηλυκότητες δυσκολεύονται να καταλήξουν στο νούμερο που ταιριάζει στο σώμα τους, καθώς μπορεί να χρειάζονται διαφορετικό νούμερο σε διαφορετικές μάρκες ρούχων. Αυτό συμβαίνει γιατί η κατηγοριοποίηση ως προς τα νούμερα δημιουργείται αυθαίρετα και εναπόκειται στις εκάστοτε εταιρείες, που ακολουθούν τις δικές τους μετρήσεις, για να προσδιορίσουν «τον μέσο όρο». Παρακάτω παρουσιάζεται ένα γράφημα με τις διαφορετικές μετρήσεις που χρησιμοποίησαν διαφορετικές εταιρείες για να καθορίσουν την μέση τιμή σε μπούστο, μέση και γοφούς, με τη διαφορά ανάμεσα τους να πλησιάζει ακόμη και τα εφτά εκατοστά.

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις εταιρείες αφορμάται ιδιαίτερα και από το γεγονός ότι επιδιώκουν να ενισχύσουν την «επιθυμία» του καταναλωτικού τους κοινού να χωρά σε ρούχα μικρότερου μεγέθους, με αποτέλεσμα να υιοθετούν και διαφορετικό σύστημα διαστάσεων, ανάλογα με το αγοραστικό κοινό στο οποίο στοχεύουν. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, ρούχα μεγαλύτερου μεγέθους δεν είναι εξίσου διαθέσιμα σε όλα τα καταστήματα, με αποτέλεσμα να αποκλείεται μεγάλο μέρους των θηλυκοτήτων που δεν ανταποκρίνονται στον ιδεατό μέσο όρο λόγω βάρους ή ύψους. Ακόμα και καταστήματα που διαθέτουν μεγαλύτερα νούμερα, συνήθως τα τοποθετούν σε ειδικό διάδρομο με διακριτή σήμανση, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει αίσθημα διάκρισης και δυσφορίας. Τέλος, ακόμη μια κυρίαρχη τάση που έχει κατακτήσει την παγκόσμια αγορά είναι τα one size ρούχα, που ευαγγελίζονται πως ταιριάζουν στα περισσότερα σωματότυπα, ενώ στην πραγματικότητα αφορούν συγκεκριμένα σώματα, συγκεκριμένων διαστάσεων και προδιαγραφών¹². Η αίσθηση αποκλεισμού που δημιουργεί σε μια θηλυκότητα το να μη «χωρά» σε ρούχα που «χωρούν» οι περισσότεροι/-ες, επιτείνει το αίσθημα πως κάτι λάθος συμβαίνει με το σώμα τους (Σε αυτό το βίντεο μπορείτε να δείτε γυναίκες διαφορετικών σωματοτύπων να δοκιμάζουν One size ρούχα, και να συζητούν την εμπειρία τους).

Οι κυρίαρχες απεικονίσεις των προαναφερθέντων ιδεατών σωμάτων γίνονται μέσω των  διαφημίσεων στα περιοδικά, της τηλεόρασης ενώ προσφάτως στο προσκήνιο έχουν μπει δυναμικά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. H Wall Street Journal έκανε πρόσφατα μια αποκάλυψη εσωτερικών παρουσιάσεων της εταιρείας του Facebook (στην οποία ανήκει και το Instagram), τα slides των οποίων παραδέχονται ευθέως ότι γνωρίζουν για τις αρνητικές επιπτώσεις του Instagram στην ψυχική υγεία των κοριτσιών που βρίσκονται στην εφηβεία ^8,9. Μετά από τριετή έρευνα σε εκατομμύρια χρήστες/-ιες του Ιnstagram η εταιρεία απεφάνθη ότι 1 στα 3 νεαρά κορίτσια αντιμετωπίζει δυσφορία με το σώμα του λόγω του περιεχομένου που προβάλλει η πλατφόρμα, ενώ οι πλειοψηφία των εφήβων κατηγόρησε ευθέως την εφαρμογή για την αύξηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και του άγχους. Σε κάθε περίπτωση, τα social media προβάλλουν επίπλαστες εικόνες τελειότητας  υιοθετώντας την παραπλανητική αισθητική του «αυθόρμητου» και «φυσικού», γεγονός που συμβάλλει ακόμη περισσότερο στην σύγκριση και τη δυσφορία, αφού δε καθίσταται σαφές ότι οι εικόνες που αποτυπώνουν σώματα μπορεί να είναι επεξεργασμένες ή σε κάθε περίπτωση φροντισμένες από επαγγελματίες του είδους ( Εδώ θα βρείτε ένα ντοκιμαντέρ της Deutche Welle για τα πρότυπα ομορφιάς στα social media).

Λίγα λόγια για το βίντεο:

Η Ελίζαμπεθ Αν Βελάσκεθ είναι Αμερικανίδα ακτιβίστρια, συγγραφέας και YouTuber . Γεννήθηκε με μια εξαιρετικά σπάνια ασθένεια που ονομάζεται σύνδρομο Μάρφανοιντ-λιποδυστροφία , η οποία μεταξύ των συμπτωμάτων, την αποτρέπει να αποθηκεύει σωματικό λίπος και να αποκτά βάρος. Το 2006, με έκπληξη διαπίστωσε πως ένα βίντεο στο youtube την χαρακτήρισε ως την «ασχημότερη γυναίκα στον κόσμο», ενώ κάτω από αυτό διάβασε φριχτά σχόλια για την εμφάνιση της αλλά και την συνολική της ύπαρξη.  Τον Δεκέμβριο του 2013, έδωσε μια ομιλία στο TEDxAustinWomen με τον τίτλο "Πώς ορίζεις εσύ τον εαυτό σου;" , αναφερόμενη σε όλη αυτή την εμπειρία. 

Μιλήστε μας για την δική σας εμπειρία!

Πατώντας εδώ θα βρείτε ένα σύντομο ερωτηματολόγιο σχετικά με την δική σας εμπειρία απέναντι στα πρότυπα ομορφιάς, καθώς επιθυμούμε να συζητήσουμε για όλα αυτά που κατά καιρούς μας έχει κάνει να αισθανθούμε η βιομηχανία της μόδας, της ομορφιάς αλλά και των social media. Περισσότερες πληροφορίες για το ερωτηματολόγιο θα βρείτε ανοίγοντας τον σύνδεσμο.

Πηγές

1.       https://www.forbes.com/sites/pamdanziger/2019/09/01/6-trends-shaping-the-future-of-the-532b-beauty-business/

2.       https://www.hypehair.com/86642/black-consumers-continue-to-spend-nine-times-more-in-beauty-report/

3.       http://www.fashionism.gr/09/blackness-and-the-beauty-industry/

4.       https://www.harpersbazaar.gr/omorfia/makigiaz/1391/fenty-beauty-pos-i-rihanna-katafere-na-allaxei-ton-kosmo-tis-omorfias-se-ena-bradu

5.       https://www.insider.gr/eidiseis/130772/giati-einai-akribotera-ta-gynaikeia-proionta

6.       https://thevarsity.ca/2022/01/09/history-and-future-of-pink-tax/

7.       https://www.newyorker.com/books/page-turner/a-first-rate-girl-the-problem-of-female-beauty

8.       https://www.aljazeera.com/economy/2021/9/14/facebook-knows-instagram-is-harmful-to-teen-girls-wsj

9.       https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/09/20/instagrams-effects-teenage-girls-body-image-point-bigger-problem/

10.   https://www.nytimes.com/2021/10/01/style/why-are-clothing-sizes-so-confusing.html

11.   https://time.com/how-to-fix-vanity-sizing/

12.   https://www.thegoodtrade.com/features/problems-with-one-size-fits-all